Günlük hayatımızda çok fazla tükettiğimiz siyah, yeşil ve son günlerde de beyaz çaydan çok sık söz edilir oldu. Peki bu alanda yapılan araştırmalar neler ve çayın rengi değiştikçe etkisi de değişiyor mu? Uzman Diyetisyen Banu Topalakçı, çaylar ve etkileri ile ilgili detaylı bilgi verdi.
İçildiğinde keyif ve sağlık açısından pek çok fayda sağlayan çok az sayıdaki içecekten biri olan çay, büyük olasılıkla sudan sonra dünyada ve ülkemizde, en yaygın tüketilen içecek.
Güçlü bir antioksidan olma özelliği ile kansere karşı koruma sağladığını kaydeden Uzman Diyetisyen Banu Topalakçı konu hakkında şu bilgileri verdi: “Kan şekerini düşürür, antiinflamatuar (iltihap önleyici) etkisi vardır, kolesterolü düşürür, kalp rahatsızlığı ve kansere karşı korur, metabolizmayı harekete geçirme becerisi mevcuttur.
Çayı çay Yapan Fenolik Bileşkeler ya da Polifenoller mi?
Çayın sağlık açısından faydalarının nedeni içeriğindeki fenolik bileşkeler ya da polifenoller olarak bilinen bitki bazlı büyük bir koruyucu kimyasal grubundan dolayıdır.
Polifenoller, çoğu kanser karşıtı faaliyet gösteren güçlü bir antioksidandır. Bu bileşkelerin 4 binden fazla çeşidi vardır ve flavonoidler, antosiyaninler, izoflavonlar dahil olmak üzere çok sayıda sınıf ve altsınıfa ayrılmaktadır. Polifenoller, diğer antioksidanlar gibi hücrelerin “oksidatif stres” olarak bilinen normal ancak zarar verici fizyolojik süreçlerden korunmasına yardımcı olur. Oksijen her ne kadar yaşam için hayati derecede önemli olsa da aynı zamanda serbest radikaller olarak isimlendirilen reaktif maddeler de birleşir. Bu, vücudumuzdaki hücrelere zarar verebilir, bu zarar ise kalp rahatsızlığı ve kansere sebep olur. Pek çok araştırmada, polifenollerin kanser karşıtı özellikleri ortaya konmuştur. Bunlar serbest radikallerin hücrelere verdiği zararı durdurabilir, tümör gelişimi için çalışan enzimleri etkisiz kılabilir ve kanseri tetikleyen unsurları işlevsiz bir duruma getirebilir.
Çayın Rengi Neyi Değiştirir?
Çayın rengi nasıl bir işlemden geçtiği ile ilgilidir. Çayın yeşil mi, siyah mı, beyaz mı ya da kırmızı mı olacağını belirleyen şey çay yapraklarının hasat sonrası maruz bırakıldığı işlem derecesidir. Siyah çay tam fermente edilmiştir, kırmızı çay kısmen fermente edilmiştir, yeşil çay ise hiç fermente edilmemiş ancak belli bir sıcaklıkta çevrilerek kurutulmuştur, beyaz çay ise neredeyse hiç işlem görmemiştir.
Bu dört çeşit çay arasında olgunlaşmamış, filizleri henüz tam açmadan hemen önce toplanan çay yapraklarıyla yapılan tek çay beyaz çaydır. Filizlerinin üzeri hala gümüş rengi tüylerle kaplıdır, çay kurutulduğunda bu gümüş tüyler beyaza döner ki çayın adıda buradan gelir. Beyaz çay en az işlenen çay türüdür ve aslında polifenoller bakımından da en zengin olan çay türüdür.
“Dünyada Tüketilen Çayın Yüzde 78’ini Siyah Çay, Yüzde 20 Yeşil Çaydır”
Hepsi de olgun yapraklardan yapılan yeşil, kırmızı ve siyah çay kurutulur. Bundan sonra uygulanan işlem hepsi için birbirinden biraz farklıdır. Yeşil çay yapmak için kurutulan yapraklar buhara tutulur ya da belli bir ısıda karıştırılarak pişirilir, sonra tekrar kurutulur. Kırmızı çay yapmak için kurutulmuş yapraklar önce ufalanır sonra kısmen fermente edilir, sonra belli bir ısıda karıştırılıp kavrularak kurutulur. Siyah çay yapmak için kurutulmuş yapraklar ilk olarak sarılır, sonra tam olarak fermente edilir, ardından belli bir ısıda karıştırılarak pişirilip kurutulur. Dünyada tüketilen çayın yüzde 78’ini siyah çay oluşturur, yeşil çayın kapladığı alansa yüzde 20’dir.
Çay Kanserle Savaşır mı?
Çay yaprağına uygulanan işlemler kimyasal niteliğini değiştirir. Koyu renk çayların daha fazla işlemden geçirildiğini artık biliyoruz, ancak bu durum bu besinin sağlık açısından sağladığı faydaları kaybettiği anlamına gelmiyor.Yeşil çay ve tahminen ondan daha az işleme tabi tutulan beyaz çay, “katesin” olarak adlandırılan çok güçlü bir polifenol grubu içerir. Katesinler yeşil çaya kanser karşıtı özelliğini kazandıran bir polifenoldür.
Siyah çay ise, yeşil çaydan daha fazla kompleks polifenol içerir. Siyah çayın fermentasyonu sırasında pek çok özel antioksidan oluşur.
Siyah Çay Tüketimi ile İnme Arasında Bağlantı
Journal of Nutrition’da 2001 senesinde yayımlanan bir araştırma raporunda ve Hollanda National Institute of Public Healtandthe Environment tarafından yapılan bir araştırmada düzenli siyah çay tüketimi ile inme riskindeki düşüş arasında bağlantı bulundu. Yapılan bir başka çalışmada ise, 552 erkek 15 yıl boyunca gözlem altına alınmış ve siyah çaydaki flavonoidlerin inme ve kalp krizine sebep olabilecek “kötü “kolesterol yani LDL üretiminin düşmesine yardımcı olduğu sonucuna varılmıştır.
Cancer ‘da yayımlanan yakın tarihli bir araştırma, yüz dokuz Polonyalı kadın arasında yüksek miktarda siyah çay tüketiminin, salyada en güçlüestrojen hormonu olan ve hormonla ilintili kanserlerde kansorejenlerin seviyesinin azalmasına sebep olduğunu ortaya çıkartmıştır.
Yeşil Çay Mucize mi?
Yeşil çay; gerçekten de dünyadaki en muhteşem besinlerden biridir, kanser karşıtı özelliği vardır. Kilo vermeye yardımcıdır. Kolesterolü düşürür. Kalp rahatsızlığı oranını önemli derecede düşürmesiyle bilinir. Ayrıca içinde depresyon ve bunalımın üstesinden gelmeye yardımcı olan bileşkeler içerir.
Araştırma Sonuçları Nasıl?
Kanser önlenmesinde yeşil çayın etkisi o kadar güçlüdür ki; Ulusal Kanser Enstitüsü’nün Kanser Önleme Dalı, çay bileşkelerini insan deneklerde kanser önleme amaçlı kullanmak için bir plan başlatmış. Örneğin 1994 senesinde Journal of the National Cancer Institute, yeşil çay tüketmenin Çin ‘deki erkek ve kadınlarda yemek borusu kanser riskini yaklaşık yüzde 60 oranında azalttığını gösteren epidemiyolojik bir incelemenin sonuçlarını yayımlamıştır. 2004 senesinde Harvard tıp fakültesinden bir ekip, yeşil çayın yemek borusu ile ilişkili kanser hücrelerinin büyüme ve çoğalmasını engellediğini ifade etmiştir.
Gerçekleştirilen yüzlerce yeşil çay araştırması, yeşil çayın insanlarda görülen ve kolon, yemek borusu, pankreas, rektum ve mide kanser türlerini önlemekte etkili olduğu artık günümüzde oldukça kesinleşmiş bir gerçektir.
Yeşil çaydaki katesinlerin kanser karşıtı ve antioksidan etkilerini gösteren araştırmaların sayısı oldukça çoktur. Tek bir örnek vermek gerekirse Japonya Tokyo’da Kanser Kemoterapi Merkezi’nde gerçekleştirilen, lösemi ile kolon kanseri hücre kültürlerinin kullanıldığı bir araştırmada yeşil çayın telomerazı doğrudan ve güçlü bir şekilde engellediği kanıtlanmıştır. Telomeraz, tümör hücre kromozomlarının uç noktalarını besleyerek kanser hücrelerini “ölümsüzleştiren” bir enzimdir.
Yeşil Çay Kolesterolü Düşürür mü?
Yeşil çayın kolesterol düşürücü etkisi hem hayvan hem de insan üzerinde yapılan araştırmalarda kanıtlanmıştır. Yeşil çay aynı zamanda vücutta yer alan pıhtı ve inmeye sebep olabilen fibrinojen maddesinin de miktarını azaltır. Circulation Journal ‘da Temmuz 2004 ‘te yayımlanan “Yeşil Çay Tüketiminin Koroner Arter Rahatsızlığının Gelişimi Üzerindeki Etkileri” başlığını taşıyan bir makalede araştırmacılar, hastaların yeşil çay tüketimlerinin koroner arter rahatsızlığına yakalanma olasılıklarını düşürdüğü sonucuna varmışlardır.
Yeşil Çay Kilo Vermeye Yardımcı mıdır?
Yeşil çay kilo vermek isteyen kişilere de yardımcı olabilir. American Journal of Clinical Nutrition ‘da yayımlanan bir araştırmada yeşil çay içirilen erkekler, yeşil çaydan farklı ancak ona çok benzer bir içecek tüketenlere kıyasla daha çok kalori harcamıştır. Araştırmalar yeşil çayın metabolizmayı daha fazla çalıştırdığını dile getirmektedir.
Yeşil Çay Kendinizi İyi Hissetmenizi Sağlayan Dopamin’in Salgılanmasını Sağlar mı?
Yeşil çaydaki tenin adlı madde, iyi bir ruh haline ve artan bir rahatlama hissine neden olur. Hatta Japonya’da sadece bu maksatla kullanılmaktadır.
Tenin, beyni sakinleştirme eğilimi olan bir hormonun salgılanmasını sağlar. Aynı zaman da mutluluk ile yakından ilintili olan temel beyin kimyasallarından dopaminin salgılanmasını da tetikler. Dopamin beynin temel zevk ve ödül sağlayıcısıdır ve çay içildiğinde salgılanan dopamin büyük oranda mutluluk hissine katkıda bulunur.
Antioksidanların nörodejeneratif rahatsızlıkların önlenmesinde önemli bir rolü vardır. Annals of Clinical Psychiatry’de 2005 senesinde yayımlanan “Antioksidanlar ve Alzheimer Hastalığının İncelenmesi” başlıklı bir araştırmada, Alzheimerın önlenmesine yardımcı olacak etkenler bildirilmiştir ki bunlar: Yeşil çay, sarımsak, resveratrol (üzüm çekirdeği), C ve E vitaminidir.”
Kaynak
1. Bowden Jonny, The 150 Healthiest Foods on Earth, 2007
2. Mahan l.K, Stump E.S, Raymond J.L, Krauses Food and the Nutrition Care Process, 13. Edition, 2012
3. Miandji A.M, Tıbbi Bitkiler Atlası, 2010