Sağlık okuryazarlığını, ilk kez duyanlara çok karmaşık ve anlaşılmaz gibi geliyor. Oysa bu yöntemle haberleri nasıl okuyacağımızın yol haritasını öğreniyoruz.
TEDx Bahçeşehir Üniversitesi’nde yaptığım konuşmamda da söylediğim gibi aynı bir dedektif gibi hareket edilmesi gerekiyor. Böyle olunca insanlar oyun oynar gibi alışkanlık ediniyor. Böylece zor gibi gelen bir durum eğlenceli ve hayata geçirilebilir hale geliyor.
Genel Geçer Reçetelerden Uzak Durun
Sağlığın kişiye özel olduğu insanlara anlatılmalı. Bu konuda da özellikle aile hekimleri insanlara birebir ulaşma fırsatı yakaladığı için, bu anlamda çok şanslılar. Medyada sürekli genel geçer reçeteler verilir. Bu reçeteler herkese uygulanamaz. Ancak medyada yer alan bu reçeteleri insanlar zayıflamak, hastalıklardan korunmak gibi farklı nedenlerle yapıyorlar.
Oysa genel geçer reçete verecek kadar kanıta dayalı tıptan uzak olan bu haber kaynakları, halk sağlığını tehdit eden bir açıklama yaptıklarının da farkında olmuyorlar. Bilime sırtını dönen ya da sağlık alanında eğitim almamış sözde uzmanlar, medya tarafından ilgiyle izleniyor.
Peki neden?
Günümüzde sağlık haberciliği maalesef reklam amaçlı hale geldi. Bu nedenle de haber kaynaklarının kim olduğu, eğitimi ya da verdiği bilgiler sorgulanmadan olduğu gibi yayınlanıyor. Televizyon programları tamamen para endeksli hale geldi. Parayı ödeyen istediği gibi çıkıp konuşuyor.
Sağlıkla ilgili hiçbir eğitimi olmayan kişiler, psikolojiden beslenmeye kadar geniş bir yelpazede açıklama yapabiliyorlar. İnsanlara tavsiyeler veriyorlar. Hatta kitap çıkartıp, “yazar oldum” diye de ekliyorlar.
İnsanlara göre kitap yazan kişi uzmandır gibi yanlış bir algı var. Çünkü yayın evlerinde de işler farklı yürüyor.
Bunu nereden mi biliyorum? Kokuyla Keşfet ve Sağlık Haberlerine Farklı Bakış adında iki kitabım yayınlandı. Yayın evinden kitap yazmam için gelen teklif ile havalara uçmuştum. Ancak bilmiyordum ki, kitap evlerinde kitabınızın yer alması için belli miktarda ücret ödemeniz gerekiyor. Yoksa siz hala daha çıktığı ilk gün çok satanlar listesine giren kitaplara inanıyor musunuz?
Algılarınızla Oynatmayın!
Mercek altına alınan haberleri eleştirel bakış açısı ile incelemek gerekiyor. Kendinizi Sherlock Holmes gibi hissedebilirsiniz. Sağlık ile ilgili bir bilgi elinize ulaştığında, duygularınızdan arınıp, tamamen objektif şekilde delilleri incelemeniz olayı çözmenizi sağlayacak. Böylece anlatılanların doğru olup olmadığını anlamak için adım atmış olacaksınız.
Haber Başlıklarına Aldanmayın
“Her derde deva” diye bir başlıkla karşılaşırsanız dikkatli olmanız gerekiyor. Bir bitki her derde deva olmaz. Madem deva neden hastalanıyoruz hala? Neden her sene başka bir bitki moda oluyor? “Arkasında ticari bir şeyler olabilir” diye düşünün.
Karışımlar Sunan Haberlere Yaklaşmayın
Mutfağınızdaki ürünleri mümkünse yemeklerinizde kullanın. Çünkü medyada sürekli söylenen karışımlar nedeniyle yüzlerinde oluşan hasar nedeniyle dermatoloğa giden vakalar var. “Hiçbir zararı yok” dediğiniz o ürünleri karıştırdığınızda cildinize hasar verecek hale getirebilirsiniz. Bu nedenle de mutfağınızdaki ürünlerle ve doğal olduğu iddia edilen reçetelerden uzak durmak çok önemli!
Detoks Masalı Sürüyor
Bitkisel karışımlar bu kez karşımıza detoks ile çıkıyor. Detoksun, birçok bilim insanı ve beslenme uzmanı yanlış olduğu belirtiliyor. İnsanlara faydasından çok zararı olduğu dile getirilen bir durumun, herkese açık bir şekilde sunulması son derece vahim bir medya kazası olduğunu gösteriyor. Fazla kilolarından kurtulmak isteyenlerden, sıfır beden olanlara uzanan bu reçetelerin başka bir bedeli de zayıflamak için kullanılan ilaçlar oluyor.
Bitkisel İlaçlar Ölüm Saçıyor
Zayıflamak uğruna içilen ve bitkisel, doğal kelimeleri ile süslenen bu tip haberler kaç can aldı hatırlıyor musunuz? İnternetten sipariş edilen bu ilaçların içerisinde ne olduğu bilinmezken, hemen doğal ve bitkisel kelimelerinin arkasına saklanıyorlar.
Duygularınızı Kontrol Altına Alın
Hikaye haberlere dikkat! Duygularınıza dokunan sağlık haberlerini okurken yine dedektif gibi yaklaşmanız çok önemli. Genelde anlatılan hikayede sizin duygularınız ön planda olur. Arka planda neler olduğu dikkatinizden kaçabilir, bu nedenle hikaye şeklinde anlatılan haberlerde mutlaka duygularınızdan uzak durarak haberleri değerlendirin.
Sözde Uzmanlardan Uzak Durun
Sağlık ile ilgili bir konu olduğunda herkes kendini rahatlıkla uzman sayabiliyor. Bu nedenle yapılan bir açıklama varsa hemen o kişinin eğitimine bakın! Uydurulan ünvanlara dikkat edin! Bu iş sertifikalarla ya da kurslarla alınacak bir eğitim değildir. Televizyonda, gazetede çıkması, o kişinin konuştuğu alanla ilgili uzman olduğu göstermez! Kişinin ünlü olması da uzman olduğunu göstermez!
Gazetecileri Tanıyın
Uzman sağlık habercileri, belli etik ilkeler çerçevesinde haber yapacaklardır. Bu bağlamda gazetecilerin haber dilini öğrendiğinizde, haberi kimin yaptığına bakıp güvenilirlik açısından da karar vermeniz kolaylaşacaktır. Aynı zamanda sağlık haberciliğinde uzmanlaşmayı da desteklemiş olacaksınız.
Sağlıkla ilgili haber yapan ya da okuyan herkes, bilgilere şüphe süzgeci ile yaklaşıp, sözde uzmanlar konusunda bilinçli olmalıdır. Ancak, bilgilerin doğruluğundan emin olduktan sonra hayatınıza uygulamalı ve paylaşılmalıdır. Sağlıklı yaşam için sağlıklı haberler okunması dileğiyle.