Türkiye’de üniversite bünyesinde ilk az gören engellilere yönelik rehabilitasyon uygulamaları, Ankara Üniversitesi (AÜ) Halk Sağlığı Anabilim Dalı Görme Engelliler Rehabilitasyon ve Araştırma Birimi’nde yer alıyor.
‘Az Görme Rehabilitasyon Programları’ ile az görenlerin görme kapasiteleri ve yaşam kalitelerini yükseltilebiliyor. A.Ü. Halk Sağlığı Anabilim Dalı bünyesinde hizmet veren Az Görenler Merkezinde, çok az görme kapasitesine sahip engellilerin yaşam kalitesini artırmak, kendi kendilerine yetebilmelerini sağlamak amacıyla çeşitli eğitimler ve teknikler uygulanıyor. Az Görenler Rehabilitasyon Merkezi Sorumlusu Prof. Dr. Aysun İdil, Sağlık Dergisi’ ne açıklamalarda bulundu. Türkiye’de az görme ve körlük ile ilgili ulusal bir kayıt sisteminin olmadığını ancak hesaplamalara göre her bin kişiden 5’inin yüzde 5’in altında görme yeteneği (kör) olduğunu ve bin kişiden 20’sinin ise az görebildiğini belirtti.
“Türkiye’deki Tek Merkez”
Az görenlerin rehabilitasyonunda gerçek yaşam alanlarının yapılandırıldığı bir ‘az görme evi’ kurulacağını kaydeden Prof. Dr. İdil, “Ankara Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Cemal Taluğ ve Tıp Fakültesi Dekanı Prof. Dr. İlker Ökten’in destekleri ile ülkemizde ilk kez gerçekleştirilecek ‘Az Görme Evi’nde az gören hastaların eğitim programları gerçek yaşam alanlarında yürütülecek. Ayrıca ‘Az Görme Evi’ az görenlerin ev, okul ve işyeri gibi yaşam alanlarının düzenlenmesinde hasta ve yakınları için rehber olacak” dedi.
Göz Hekimleri Bu Programa Katılabilir
Türkiye’nin göz hastalıklarının tedavisinde çok iyi bir noktada bulunduğunu, ancak rehabilitasyon açısından eksikler olduğunu belirten Prof. Dr. İdil, ”AÜ bünyesinde hizmet veren Az Görenler Rehabilitasyon Birimi, üniversite bünyesinde Türkiye’de kurulmuş ilk ve tek merkezdir. Ayrıca bu merkez sayısını artırmak amacı ile göz hekimlerine yönelik bir yüksek lisans programı yapmaktayız. Uzman hekimler yüksek lisans kapsamında bu eğitimi alabiliyorlar” bilgisini verdi.
“Hastaların Yüzde 60’ında Yararlı Görme Sağlandı”
Merkezlerinde yaklaşık bin hastanın rehabilitasyon hizmetinden yararlandığını vurgulayan Prof. Dr. İdil, “Hastaların yüzde 60’ında yararlı görme sağlandı. Yüzde 3’ü cihaz kullanımını reddetti, yüzde 9.5’unun görme yeteneği bu sistemi kullanmaya uygun değildi, yüzde 8.4’ü ise az görme yardım cihazı dışında reçeteli normal gözlük desteğiyle hedeflerine ulaştı. Merkeze, 6 yaş altı okul öncesi gruptan yararlananların oranı yüzde 5’tir. Yüzde 26 oranında okul dönemi yaş grubunun ve yüzde 41 oranında 19-64 yaş aralığındaki yetişkin gruptaki kişiler faydalandı. Ayrıca gelenlerin yüzde 93’ü sosyal güvenliği bulunuyor” açıklamasında bulundu.
“Körlük ve Az Görme ile Sonuçlanan Durumların Yüzde 80’i Önlenebilecek”
Uluslararası literatürde 2020’ye kadar gerekli önlemler alındığında körlük ve az görme ile sonuçlanan durumların yüzde 80’inin önlenebileceğini vurgulayan Prof. Dr. İdil, tedavi edilebileceği ya da rehabilitasyonla kişinin yaşam kalitesinin artırılabileceğinin hesaplandığını söyledi. Az gören hastaların merkeze yönlendirilebileceğini dile getiren Prof. Dr. İdil, az görme rehabilitasyon merkezlerinin görme yeteneğini tamamen kaybeden kişiler için olmasa da az görenler için bir umut olduğunu kaydetti.
“Elin Parmaklarını 1 Metre Uzaktan Sayabilme Yeteneğine Sahip Kişi”
Görme düzeyine ilişkin beklentinin kişinin mesleğine, yaşına, eğitim düzeyine, okuma alışkanlığına ve yaşam biçimine göre değişebildiğini anlatan Prof. Dr. İdil, “Yaşam kalitesi ölçekleri ile belirlediğimiz bireysel hedefler için bazen yüzde 10’luk görme kişi tarafından yeterli olarak nitelenebilirken, bazı kişiler yüzde 50’lik bir görmenin bile yaşam kalitelerini olumsuz etkilediğini belirtmektedir. Tıpta, gözlük ya da lens gibi aletlerin yardımıyla yüzde 5 ile onda 3 arasında olanların az gören sınıfında yer alıyor. Rehabilitasyon merkezinde bu ölçümler bireysel hedefe göre belirleniyor. Her türlü yöntem denenmiş, stabil duruma gelmiş ama mevcut görmesi onun yaşamdaki hedeflerini gerçekleştirmesine yetmiyorsa, böyle bir durumda görme düzeyi ne durumda olursa olsun, kişiye onun hedefleri doğrultusunda yakın, ara mesafe ya da uzak görme için uygun sistemlerle ve cihazlarla mevcut görmeyi yararlı hale getiriyoruz. Pratik olarak bir elin parmaklarını 1 metre uzaktan sayabilme yeteneğine sahip kişi, merkezimizdeki uygulamalara yanıt verebilir. Işığı hiç göremeyen ya da el hareketlerini kabaca gören kişilerin az görme rehabilitasyonundan yararlanması ise mümkün değil” şeklinde konuştu.
“Görme Kapasitesi Yüzde 90’ın Üstüne Hatta Tam Düzeye Çıkabiliyor”
Merkeze başvuranların öncelikle tüm görme fonksiyonlarının değerlendirildiğini ve ardından kişiye özel cihazların seçildiğini ifade eden Prof. Dr. İdil, “Bunun için optik ya da optik olmayan sistemler kullanılıyor. Optik sistemlerden, çeşitli formlarda üretilmiş teleskopik, mikroskobik ve benzeri gözlükler kullanılıyor. Az gören hastalar için geliştirilmiş ve gözlüklerin üstüne monte edilmiş küçük teleskoplu gözlükler ile kişinin yüzde 10’luk görme kapasitesi yüzde 90’ın üstüne çıkabiliyor” diye konuştu.
Teleskopik gözlüklerin kullanımının kolay olmadığını, hastanın buna uyum sürecinin aşamalı olduğu için zaman aldığını belirten Prof. Dr. İdil, “Teleskopik gözlük, önce kişiye oturarak kullandırılıyor. Gözlüğü takıp, hastanın alışması sağlanıyor. Çünkü teleskop sayesinde, objeler bulunduğundan büyük ve farklı yerde görülüyor. Bu da özellikle yaşlılar ve çocuklar için düşme riskini artırabiliyor. Yaklaşık 1 ay oturarak kullanım sağlanıyor, ikinci aşamada ise teleskopik gözlüğün model ve uygulama yerleri değiştirilerek, yürürken kullanımı sağlanıyor. Bu sürecin de adaptasyonu 6 ayı bulabiliyor. Daha sonrasında ise evde günlük yaşamda veya mesleki alanda nasıl kullanılacağı öğretiliyor. Az görme rehabilitasyon programları bir muayene sonucunda karar veriliyor. Teleskopik gözlük kullanımı özellikle öğrenciler için çok avantajlı. Örneğin, az görmesi nedeni ile eğitimden yaralanma olanağı kısıtlanan bir öğrenci, teleskoplu gözlük kullanarak bu engeli aşabilmektedir. Çok kitap okuması gereken hukukçular, ara mesafeyi görmesi gereken piyanistler, uzak görüşün çok önemli olduğu fotoğrafçılar da bu cihazları kullanarak mesleklerini yapabiliyor” dedi.
“SGK Şimdi Çok Sınırlı Bir Ödeme Yapıyor Ve Katkı Payını Artırdı”
Teleskoplu gözlük kullanımının yurt dışında 1950’li yıllardan bu yana sıkça kullanıldığını ancak Türkiye’de kullanımının yeni olduğunu söylen Prof. Dr. İdil, gözlüklerin rahatlıkla temin edilebileceğini, fakat geri ödemede sıkıntı yaşanabildiğini belirtti. Prof. Dr. İdil “SGK şimdi çok sınırlı bir ödeme yapıyor ve katkı payını artırdı” diye konuştu. Teleskopik gözlüklerin daha estetik olabilmesi için yurt dışında çalışmalar yapıldığı bilgisini veren Prof. Dr. İdil, “Teleskop, son teknoloji ile gözlük camı haline getirildi. Yani, çok yakında gözlüğün üstüne ayrı bir şekilde teleskop monte edilmeyecek” şeklinde konuştu.