KADIN DERGİLERİNDE SAĞLIKLI YAŞAM SUNUMLARI: “FORMSANTE” DERGİSİ ÖRNEĞİ

KADIN DERGİLERİNDE SAĞLIKLI YAŞAM SUNUMLARI: “FORMSANTE” DERGİSİ ÖRNEĞİ üzerine bir yorum bırakın
Araş. Gör. Eda TURANCI
Gazi Üniversitesi, Ankara
 İletişim Fakültesi Halkla İlişkiler ve Tanıtım Bölümü
Esra ÖZ
Milliyet Gazetesi, Ankara
Pembe Nar Sağlık Köşe Yazarı
 Dünya Sağlık Ajansı Yayın Yönetmeni
fesraoz@gmail.com
Eda TURANCI, Lisansını Hacettepe Üniversitesi Sosyoloji bölümünde tamamlayan yazar, 2010 yılında Galatasaray Üniversitesi Stratejik İletişim Yönetimi bölümünde de yüksek lisansını tamamlamıştır. Yazar halen Gazi Üniversitesi Halkla İlişkiler ve Tanıtım bölümünde doktora çalışmasına devam etmektedir. Gazi Üniversitesi İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi’nde editör yardımcılığı görevini de yürüten yazarın, sağlık iletişimi, sağlık ve risk iletişimi alanlarında çalışmaları devam etmektedir.
Esra ÖZ, Lisansını Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Biyoloji bölümünde tamamlayan yazar, 2014 yılında Anadolu Üniversitesi Radyo-TV Programcılığı bölümünü tamamlamıştır. Yazar halen Milliyet Gazetesi Pembe Nar Sağlık Köşe Yazarı, Dünya Sağlık Ajansı Yayın Yönetmeni, Sağlık ve İnsan Dergisi Yayın Editörü ve Avrupa Birliği projesi olan Rekabetçi Sektörler Projesi’nde Medya İletişim Koordinatörü olarak çalışmaktadır. “Sağlık Haberlerine Farklı Bakış” ve “Kokuyla Keşfet” isimli iki kitabı bulunan yazarın, sağlık haberciliği ile ilgili farklı projeleri devam etmektedir.
Özet
Sağlıklı yaşam temasının giderek önem kazanması ile sağlığa ve sağlıklı yaşam tarzına yönelik önerilerin, medyada yoğun bir biçimde konu edildiği görülmektedir. Medyanın alana olan ilgisi, sağlığın kapsamı üzerinde de etkili olmakta, sağlığı tüketim kalıpları içine sokmaktadır. Günümüzde sağlığı korumak kadar, yaşam kalitesini arttırmak da, temel bir sorunsal haline gelmektedir. Bu açıdan bakıldığında, doğrudan sağlığı tehdit etmeyen pek çok öge, denetim altına alınması gereken unsurlar olarak ele alınmaktadır. “Tıbbileştirme” kavramı ekseninde açıklanan süreç, doğal yaşam döngüsünün parçası olan değişimlerin, tıbbi bir sorun olarak görülmesiyle bağlantılı olarak açıklanmakta ve bu durum, sağlığın endüstrileşmesi tartışmalarını da beraberinde getirmektedir. Sağlığın endüstrileşmesi, pek çok farklı açıdan yürütülebilecek bir tartışma olmakla beraber, dönüşüm sürecinde medyanın ve popüler kültürün bir parçası olarak değerlendirilebilecek dergilerin, oldukça etkili olduğu düşünülmektedir. Popüler dergilere bakıldığında hedef kitlesi kadınlar olan dergilerin ağırlıkta olduğu söylenebilir. Moda, güzellik, bakım, alışveriş, bebek, dekorasyon vb. gibi konulara yer veren dergiler aynı zamanda, sağlığa ve sağlıklı yaşama ilişkin pek çok içerik de sunmaktadırlar. Buna göre çalışma, kendisini “sağlıklı yaşam dergisi” olarak tanımlayan Formsanté dergisinde, sağlığın ve sağlıklı yaşam önerilerinin nasıl sunulduğunu incelemeyi amaçlamaktadır. Bu amaçla Kasım 2014-Ekim 2015 tarihleri arasında, bir yıllık süreyle toplam 12 dergi içerik analizi yöntemiyle incelenmiştir. Çalışmada derginin içeriğini hangi konuların oluşturduğu, sağlık konularına ne kadar yer verildiği, sağlıklı yaşam önerilerine yönelik hangi içeriklerin aktarıldığı, içeriklerde ne oranda kaynak kullanıldığı ve dergide yer alan reklamların kategorik ve oransal dağılımları analiz edilmiştir. Bu analizler sonucunda, derginin sağlık haberlerinden ziyade beslenme, diyet, estetik, güzellik, cinsellik, ilişki, spor, fitness gibi konuları kapsayan “sağlıklı yaşam önerileri” haberlerine daha çok yer verdiği ortaya konulmuştur. Buna göre çalışmada, kendini sağlıklı yaşam dergisi olarak tanımlayan ve özellikle kadınları hedef kitle olarak alan bir derginin yayın içeriklerine ilişkin kapsamlı bir analiz sunulmaya çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler: “sağlık, sağlıklı yaşam tarzı önerileri, kadın dergileri, sağlıklı yaşam dergisi, Formsanté”
KADIN DERGİLERİNDE SAĞLIKLI YAŞAM SUNUMLARI:
“FORMSANTE” DERGİSİ ÖRNEĞİ
GİRİŞ
Disiplinlerarası bir konu olmasının yanı sıra sağlık, herkesi doğrudan ya da dolaylı olarak ilgilendiren ve bu nedenle de oldukça dikkat çeken konuların başında gelmektedir. Sağlığın bu derece ilgi çeken bir başlık olması, medyanın da konuya ilgi duymasına ve son yıllarda sağlığa ilişkin içeriklerin ve yayınların artmasına neden olmaktadır. Bu açıdan bakıldığında, medyanın sağlık alanı üzerindeki etkileri ile sağlığı sunumu, kapsamlı bir tartışmayı da beraberinde getirmektedir.
Medyanın sağlık alanına duyduğu ilgi, sağlığın kapsamında değişimlere, doğrudan tıbbi olmayan süreçlerin, tıbbı bir sorunmuş gibi değerlendirilmesine neden olmaktadır. Sağlık disiplininin farklı bir endüstrinin parçası haline gelmesi ve popüler kültürün tüketim nesnesi olarak değerlendirilmesiyle de bağlantılı olarak açıklanan tıbbileştirme süreci, hangi durumların tıp ve sağlık kapsamına girdiği sorularını da ortaya çıkarmıştır. Buna göre “fiziksel, ruhsal ve sosyal tam bir iyilik” hali olarak tanımlanan sağlığın kapsamı giderek genişlemekte ve beslenmeden diyete, spordan egzersize, estetikten güzelliğe, cinsellikten kadın erkek ilişkilerine kadar pek çok alan, sağlık kapsamında değerlendirilir ve tartışılır hale gelmektedir. Medya bu tartışmaların odak noktasında bulunmakla beraber, sağlığın bireylere sunumu kadar, sunulan içeriklerin belirlenmesinde de oldukça etkilidir. Buna göre sadece görsel basında ya da sosyal medya araçlarında değil, yazılı basında da yoğun bir biçimde sağlık temalı haberlere rastlamak mümkündür. Bu açıdan gazetelerin olduğu kadar dergilerin de konuya yoğun bir ilgi gösterdiği düşünülmektedir.
Hedef kitlesi belirli olan, düzenli periyodlarla yayınlanan ve sağlık ile sağlığa ilişkin pek çok unsuru kapsayan dergilerin sayılarının her geçen gün arttığı ve bu yayınların popüler dergi piyasasında önemli bir yer işgal ettiği söylenebilir. Popüler kültürün inşasında da etkili olan bu dergilerin, sağlığın endüstrileşmesi ve popülerleşmesi açısından da belirleyici olduğu varsayılmaktadır. Popüler dergiler incelendiğinde ise, hedef kitlesi kadınlar olan ve modadan dekorasyona, güzellikten bakıma, spordan estetiğe, alışverişten bebek/çocuk bakımına kadar çok çeşitli konularda yayın yapan dergilerin ağırlıkta olduğu görülmektedir. Bunun yanı sıra kendilerini “sağlıklı yaşam dergisi” olarak konumlandıran dergilerin de varlığı ayrıca dikkat çekicidir. Sağlıklı yaşam temalı bu dergiler bireylere, sağlık bilgileri ile alternatif sağlık önerileri, yaşam kalitesini arttırmaya yönelik tavsiyeler ve çeşitli tüyolar vb. sunmaktadırlar. Dergilerde sunulan bilgiler ile dergilerin içerikleri, sağlığın ve sağlıklı yaşam tarzının günümüzde nasıl tanımlandığına ilişkin ipuçları sunmaktadır. Bu açıklamalardan hareketle çalışmanın amacı, popüler kadın dergilerinden biri olan ve kendisini “sağlıklı yaşam dergisi” olarak tanımlayan Formsanté dergisinde, sağlığın ve sağlıklı yaşam önerilerinin nasıl sunulduğunun incelenmesidir. Çalışmada, derginin içeriğini hangi konuların oluşturduğu, bu konulara sağlık ve sağlıklı yaşam önerileri kavramsallaştırması bağlamında ne oranda yer verildiği, sağlık ve sağlıklı yaşam önerilerine ilişkin haberlerde uzman görüşü ve kaynak kullanım oranları ile dergide yer alan reklamların kategorik ve oransal dağılımlarının nasıl olduğu incelenmektedir.
KAVRAMSAL ÇERÇEVE : “SAĞLIK” VE “SAĞLIKLI YAŞAM TARZI ÖNERİLERİ”
Sağlık kavramına ilişkin tanımlamalar incelendiğinde, literatürde en çok Dünya Sağlık Örgütü’nün 1948 yılında yaptığı tanıma rastlamak mümkündür. Buna göre sağlık, “yalnızca hastalık ya da sakatlığın olmaması değil, aynı zamanda fiziksel, ruhsal ve sosyal açıdan tam bir iyi olma hali” (WHO, 1998: 1; Okay, 2014: 1) olarak tanımlanmaktadır.
Sağlığın pek çok tanımı bulunmakla beraber Çınarlı, sağlığın evrensel bir tanımını aramanın kimi zorlukları da beraberinde getirdiğini (2008: 8) belirtmektedir. Bu açıdan bakıldığında, sağlık ile ilişkili olarak toplumsal ve dönemsel olarak farklı unsurların tartışıldığını ya da sağlığın kapsamının toplumsal ve tarihsel süreçlere göre değişip, dönüşebildiğini söylemek mümkündür. Okay ise, bir ülkede sağlıklı olarak değerlendirilen bir bireyin sağlığına ilişkin yargının, başka bir ülkenin koşulları altında aynı olamayabileceğini açıklamakta ve bu nedenle sağlık kavramının bir ülkenin değerleriyle ilişkili olduğunu vurgulamaktadır (2014: 1). Buna göre Illich’in de belirttiği gibi, “kültür ve sağlık birbiriyle büyük ölçüde uyum içindedir” (2011: 86) demek mümkündür.
Dünya Sağlık Örgütü’nün tanımı incelendiğinde sağlığın sadece bedensel bir unsur olmadığı anlaşılmaktadır. Bunun yanı sıra sağlık, sadece tıp literatürünün konusu olarak ele alınmayacak kadar geniş kapsamlı ve disiplinler arası niteliğe sahip bir konudur. Sağlığın boyutlarına bakıldığında ise “fiziksel, zihinsel, duygusal, sosyal, ruhsal ve cinsel” (Naidoo ve Wills, 2009: 4; Çınarlı, 2008: 15) boyutlarından söz edebilmek mümkündür.  
Günümüz toplumları incelendiğinde, temel yaşamsal pratikleri ve sağlığı tehdit etmeyen durumların, giderek sağlık kapsamında tartışılır hale geldiği görülmektedir. Örneğin, fiziksel bir bozukluktan, herhangi bir hastalığın yol açtığı deformasyondan ya da kişinin sosyal ya da psikolojik olarak sorun haline getirdiği bir bedensel durumdan kaynaklanan estetik uygulamalar ile kadınların göz çevrelerinde yer alan kırışıklıkların giderilmesi vb. gibi çabalar, daha çok kozmetik amaçlı olup, bu uygulamaların tıbbi estetik uygulamalardan farklı değerlendirilmesi gerektiği düşünülmektedir. Bu açıdan günümüzde tıbbi boyutta tartışılan sağlık kavramının yanı sıra “sağlıklı yaşam tarzı önerileri” altında sunulan içeriklerden de söz etmek mümkündür. Bu durumda günümüz bireyleri için, hastalık ya da rahatsızlıkların önlenmesinin yanı sıra, yaşam kalitesinin arttırılması da önemli bir konu haline gelmektedir. Sezgin’in belirttiği gibi “günümüz toplumlarında, hastalık kavramından çok, hastalıktan korunma, iyi yaşam (wellnesss) kavramına doğru kültürel bir geçiş yaşanmaktadır” (2011a: 34).
“Sağlıklı yaşam tarzı önerileri” kavramsallaştırması, günlük yaşamın tıbbileştirilmesine bağlı olarak açıklanmakta ve sağlığın ticari kaygılar ile ilişkili bir endüstri haline gelmesi ile bağdaştırılmaktadır (Sezgin, 2011a). Conrad, son elli yıl içerisinde tıbbi kavramların etkisinin oldukça genişlediğini, tıp uzmanlarının daha önce duyulmamış hastalıklar ya da bozukluklar belirlediğini ve bununla bağlantılı bir biçimde tıbbi olarak tanımlanan sorunların sayısının muazzam bir şekilde arttığını vurgulamaktadır. Ona göre tıbbileştirme kavramı, tıbbi olmayan problemlerin, hastalık ve bozukluk yönünden tıbbi problemler olarak tanımlanmasına ve ele alınmasına ilişkindir (2007: 3-4). Bu açılardan tıbbileştirme (medikalizasyon)kavramı, “doğum, ölüm, menopoz ve yaşlılık” gibi tarihsel süreçte doğal olarak kabul edilen değişimlerin ve bedenin, sağlık kapsamında denetim altına alınmasına (Sezgin, 2011a: 21) işaret etmektedir. Zola ise bu durumu “düne kadar tabiî gelişmeler olarak değerlendirilen değişiklikler, bugün tıbbın ilgi alanına girmiş bulunmaktadır” diyerek ve yaşlanmaktan kaynaklanan görme, işitme kayıpları ile şekilsel bozuklukların, derinin kırışmasının, diş ve saç kaybı gibi durumların, hastalık gibi giderilmeye çalışıldığını vurgulayarak (1994: 56) açıklamaktadır. Böylece, hayatın doğal süreci olan ve sağlığa doğrudan zararı olmayan değişimler günümüzde, sağlık sorunu haline getirilmekte ve bu sorunları oradan kaldırma iddiasındaki ürünlerin pazarlanmasına yönelik de bir kapitalist düzen (Gür, 2010: 301) ortaya çıkmaktadır.
Bu kavramsal tartışmaların ışığında Demez’in de açıkladığı gibi, tıp, alternatif tıp, kozmetik, güzellik sanayi ile estetik cerrahinin sorunsallaştığı bir toplumsal yapıda, özellikle kadın bedeninin ve güzellik, diyet, cinsellik, yaşlanma gibi konuların, sağlığa ilişkin haberlerde ve yayınlarda ön planda tutulması, sağlığın tanımının bu alanlar üzerinden yapılmaya başlanmasına ve bu imgeler ile sağlığın eş tutulduğu iddialarının gündeme gelmesine (2012: 514-515) neden olmaktadır.
GÜNÜMÜZ TOPLUMLARINDA SAĞLIK VE SAĞLIKLI YAŞAM ANLAYIŞI
Sağlığın tanımının genişleyerek sağlıklı yaşam önerilerinin ön plana çıkması, günümüz toplumlarında sağlığa ve sağlıklı yaşama yönelik algıların ve düşüncelerin detaylı olarak analizini gerekli kılmaktadır. Buna göre günümüzün sağlıklı olma anlayışı, modern bireyin, kendisine ve bedenine ilişkin çeşitli değerler geliştirmesine neden olmaktadır. Genç kalmak ve genç görünmek, formda olmak, diyet ve egzersizi yaşam biçimi olarak hayatın merkezine yerleştirmek, güzel ve bakımlı olmak gibi çok sayıda inanış, günümüzün “sağlıklı bireyinin” temel profilini oluşturmaktayken, bu durumla ilişkili olan yeni bir popüler sağlık söylemi de geliştirilmektedir.
Sağlıklı bedenin, estetik ve bakımlı beden anlamına geldiği (Demez, 2012: 517) vurgulanmaktadır. Kaya ise günümüzde sağlığın “bir deneyimden çok bir ‘yaşam tarzı’ olarak” (2011: 124) görüldüğünü söylemektedir. Ona göre günümüzde, hastalık ile mücadele etmek yerine hastalığı ortaya çıkmadan önlemeye dayanan yeni bir sağlık anlayışı kapsamında, hastalığa neden olabilmesi muhtemel riskler, yaşam tarzları ile tüketim biçimleri tartışılmaktadır. Aynı zamanda sağlıklı yaşam çerçevesinde bir strateji ya da inşa edilecek bir proje olarak ortaya çıkan bedene karşı uygulanması gereken belirli davranış şekilllerinin gerekliliğine ilişkin vurgular da sıklıkla yapılmaktadır (Kaya, 2011: 120-121). Bu açıdan beden, sağlığın kamusal görünürlüğünü sağlayan, bu nedenle de belirli düzenlemelerden geçmesi gereken görsel bir sunumdur. 
Sağlıklı yaşam aslında, sadece bedene ilişkin bir unsur olmamakla birlikte günümüzde, bedenin görselliğine ilişkin doğrudan pek çok vurgunun yapıldığı görülmektedir. Bedenin daha sağlıklı görünmesi amacıyla yapılması gereken; beden sağlığına ve görüntüsüne ilişkin daha çok tüketimde bulunmaktır. Buna göre bedenin sağlık ile kurulan ilişkisi, sağlığın tüketimi ile de doğrudan ilişkili olarak değerlendirilebilir. Bu ilişkiyi Demez, toplumsal değişimin odağında yer alan beden, toplumsallığın somutlaşmış hali olarak görülmekte ve beden ile yeni tıp anlayışının temelinde, kapitalist yaşama biçimi yer almaktadır (2012: 520) diyerek açıklamaktadır. Böylece sağlıklı olmak, zinde ve zayıf olmak gibi sağlıkla ilgili kavramlar ile sağlıkla ilgili ürünler, kapitalist sistemde yeni bir pazar yaratarak, tüketimin yeni araçları olarak (Atilla ve İşler, 2012: 222) görülmektedirler. Sağlık ile kapitalist tüketim arasında kurulan bu ilişki, sağlığın ticarileşmesi anlayışı ile de paralellik göstermektedir. 
Cirhinlioğlu (2012: 85) ise estetik, atletik, zayıf, ince ve bakımlı vücuda sahip olma anlayışının, böylesi bir vücuda sahip olanlardan daha çok, kapitalist ekonomiyi yönlendirenlerin istekleri olduğunu vurgulamakta ve modern beden anlayışının aslında tüketim toplumlarının beden anlayışı olduğunu belirtmektedir. Ona göre güzel ve atletik bir bedene sahip olmak, günümüz toplumlarında hâkim beden anlayışı haline gelmişken (Cirhinlioğlu, 2012: 85) sağlığın içeriği de bu doğrultuda şekillenmektedir. Bu açıdan, formda olmak ve sağlıklı beden için özel diyetler ile bedenin işlevlerini denetlemeye yönelik pratikler, yeni sağlık anlayışının bedeni nesneye dönüştürmesini açıkça göstermektedir (Kaya, 2011: 124). Baudrillard’ın da özellikle belirttiği gibi beden, diğer tüketim nesnelerinden daha güzel, kıymetli, eşsiz ve daha fazla yan anlamlar ile yüklü bir nesne (2008: 163) olarak tanımlanmaktadır.
Sağlığın endüstrileşmesi ve ticarileşmesi süreci, popüler kültürden tüketim kültürüne, sağlık politikalarından sağlığın içeriğinin sunumuna ilişkin geniş bir tartışma ekseninden yürütülebilmektedir. Ancak konunun ve çalışmanın belirli sınırlılıkları bulunmakla birlikte çalışma, medyanın bu süreçte ki etkisine odaklanmaktadır. Demez’in de belirttiği gibi günümüzde sağlık ve hastalık gibi kavramlar “sadece tıbbi bilgiye indirgenemez” (2012: 513) durumdadır.
MEDYADA VE KADIN DERGİLERİNDE SAĞLIK VE SAĞLIKLI YAŞAM ÖNERİLERİ
Sağlığın ilgi çeken bir konu olması ve doğrudan ya da dolaylı olarak kamuoyunda geniş kitleleri ilgilendirmesi, medyanın konuya özel bir önem vermesine ve medyada sağlık ile ilgili yayınların sayısının her geçen gün artmasına neden olmaktadır. Buna göre sağlık ve sağlıklı yaşama ilişkin ipuçlarının yer aldığı haberler, medyada sıklıkla yer alan haberlerin başında gelmektedir.
Bunun yanı sıra medya, sağlığın kapsamının belirlenmesi, kamuoyuna sunumu ve ticari bir meta ile tüketim nesnesi haline gelmesinde oldukça etkili görülmektedir. Bu açıdan, güzellik, sağlık, eğlence, alışveriş vb. gibi unsurlar, kapitalist ekonomik sistemin ticarethaneleri olarak görülürken, modern bireyin ne yiyip, ne içeceği ile bedeninin nasıl görünmesi gerektiği, kitle iletişim araçları ile standartlaştırılmaya (Toruk, Güran ve Sine, 2013: 309) çalışılmaktadır. Gür ise kapitalizmin, sosyal hak olan sağlığı ticari bir meta haline dönüştürdüğünü ve bunda da medyanın rolü olduğunu (2010: 299, 301) belirtmektedir.
Medyanın kamuoyunu etkileme gücü, farklı bakış açılarından farklı yorumlanmakla birlikte yine de medyanın kamuoyu üzerinde etkili olduğu düşünülmektedir. Özellikle sağlık söz konusu olduğunda medyadan aktarılan bilgilerin ve önerilerin, okuyucu ya da izleyici tarafından uygulanma olasılığının yüksek olduğu varsayılmaktadır. Buna göre, medyanın kamuoyu için, sağlık bilgisinin aktarılmasında mesajları hızla ileten güçlü bir araç ile birincil ve önemli bir kaynak olduğu (Kreps ve Thorton, 1992: 144; Schwitzer vd., 2005: 577; Brunner ve Huber, 2010: 84) söylenmektedir. Medya aynı zamanda, sağlıklı yaşam vaatlerini bireyin hayatta kalma güdüsünü harekete geçirecek biçimde sunarak, bireylerin bu sunumlar ardında yatan ticari kaygıları görmelerine engel olmaktadır (Sezgin, 2012: 61). Sezgin’in açıkladığı gibi ticari kaygılar ile karlılığın arttırılmasına dayanan sağlıklı yaşam tarzı önerilerinin ardında, sağlık söylemi ile bedenleri denetim altına almaya çalışan “sağlıklı yaşam endüstrisi” ile medya bulunmaktadır (2011b: 55).
Medya söz konusu olduğunda çok sayıda araçtan bahsedilebilmekle birlikte özellikle gazete ve dergileri kapsayan yazılı basının ayrı bir inceleme alanı olduğu düşünülebilir. Bu açıdan Mayor vd., basılı popüler medyanın sağlık bilgilerinin yaygınlaştırılmasında ve kamunun sağlığa ilişkin inançlarının ve muhtemel davranış biçimlerinin şekillendirilmesinde önemli ve vazgeçilmez olduğunu (1995: 147) belirtmektedirler. Özellikle hedef kitlesi ve ele alınan konu başlıkları belirli olan popüler dergilerin, kamuoyunun sağlık anlayışının belirlenmesi bakımından önemli olduğu düşünülmektedir.
Popüler dergi piyasası incelendiğinde moda, güzellik, bakım, estetik, alışveriş, çocuk, bebek, dekorasyon, gelinlik vb. gibi çok farklı konuyu ele alan kadın dergilerinin olduğu dikkati çekmektedir. Büyükbaykal’ın da belirttiği gibi, aylık popüler dergi piyasası içinde en büyük pay, kadınları tüketime yönlendiren yazı ve reklamların olduğu kadın dergilerine ait olmakla birlikte, bu dergilerde yoğun bir biçimde güzellik, cinsellik, makyaj, moda, beslenme ve diyet gibi konular ele alınmaktadır (2007: 26).
Kadın yıllar boyunca güzelliği, bedeni ve çekiciliği üzerinden tartışılmakla birlikte, özellikle kadın bedeni, tıp tarafından denetim ve gözetim altına alınmıştır (Kaya, 2011: 126-127, 131). Sezgin bu durumu “sağlıklı yaşam önerileriyle beden denetim altına alınırken; özellikle kadın bedeninin bu denetimin önemli nesnesi haline getirildiği görülmektedir” diyerek açıklamakta ve “medyadaki sağlıklı yaşam önerilerinin daha çok kadınlara” yöneltildiğini (2011a: 53) belirtmektedir. Buna göre kadın dergileri günümüzde, bedenin denetim altına alınması amacına hizmet eden araçlar konumundadırlar.
Bu açılardan bakıldığında popüler kültürün bir parçası olan ve “fikirlerin, kelimelerin, imgelerin, göstergelerin” yeniden inşa edildiği (Olgundeniz ve Çatalcalı, 20011: 175) kadın dergileri, kadınların nasıl görünmeleri gerektiğine ve nasıl belirtilen şekillerde görünebileceklerine ilişkin standartlar belirlemektedirler (Conlin ve Bissell, 2014: 2). Kean vd.’nin aktardıkları gibi kadınlar dergileri, sağlığa ilişkin bilgileri edinmek için kullanmakta ve bu dergiler de, sağlık konularının tartışma konusu haline gelmelerine özellikle hizmet etmektedirler (2014: 3). Giet ise, “modern” dergilerin tüketimi ve bireysel iyiliği ön plana çıkararak, kadın bedeni ile ilgili, formda olmak ve bireysel mutluluk gibi temel değerler üzerinden yükselen bir devrimin ipuçlarını sunduğunu (2006: 19) belirtmektedir.
Formsante Dergisinde Sağlığın Sunumu
Sağlığı konu edinen dergilerin arasında yer alan ve kendisini “sağlıklı yaşam dergisi” olarak tanımlayan Formsanté, uzun zamandır yayınlanan ve çok okunan kadın dergilerinin başında gelmektedir. Sağlığı ya da sağlıklı yaşam önerilerini konu edinen başka kadın dergileri bulunmakla birlikte derginin kendisini “sağlıklı yaşam dergisi” (Görsel 1.) olarak özel bir noktaya konumlandırması, çalışmanın örnekleminin seçimi açısından etkili olmuştur.
Görsel 1. Formsanté dergisi kapağından başlık görüntüsü

Formsanté dergisinin ismi de oldukça dikkat çekicidir. Buna göre “form” ve “santé” kavramlarından oluşan derginin ismi, hem formda olma hem de sağlıklı olma anlamına gelen bir mesaj taşımaktadır. “Form” kavramı, formda olmak, fit olmak, sportif ve çekici bir görünüme, bedene sahip olmak gibi anlam kodları taşırken, “santé” kelimesi Fransızca “sağlık” anlamına gelen bir kelimedir. Bu nedenle çalışma, hem isminde sağlığa ve bedenin durumuna ilişkin mesajlar taşıyan, hem de kendisini “sağlıklı yaşam dergisi” olarak tanımlayan bir kadın dergisinde sağlığın nasıl sunulduğunu incelemektedir.
AMAÇ VE YÖNTEM
Çalışmanın temel amacı, kendisini “sağlıklı yaşam dergisi” olarak konumlandıran bir kadın dergisinde, sağlığın sunumunun incelenmesidir. Bu amaçla içerik analizi yöntemi ile belirli kategoriler belirlenmiş ve bu kategoriler çerçevesinde dergide sağlığın nasıl sunulduğuna, derginin içeriğini hangi konuların oluşturduğuna, bu konuların oransal olarak hangi kategorilere dağıldığına, kullanılan haberlerde kaynak kullanımına ve reklamlara ilişkin analizler gerçekleştirilmiştir.
Araştırmada bir yıllık süreyle toplam 12 dergi inceleme kapsamına alınmıştır. Bir yıllık sürenin alınmasındaki temel neden, dönemsel, mevsimsel ve yayın politikalarına ilişkin farklılık gösterebilmesi muhtemel pek çok haberin, analiz kapsamında ve örneklem içinde yer alma olasılığını arttırmaktır. Buna göre Kasım 2014 tarihinden Ekim 2015 tarihine kadar bir yıllık süreyle 12 dergiye ulaşılmış ve bu dergilerin tamamı inceleme kapsamına alınmıştır.
Araştırmada içerik analizi yöntem olarak kullanılmış ve analiz ile kodlamalar için belirli kategoriler belirlenmiştir. Bu kategoriler belirlenirken çalışmanın kapsamı kadar derginin içeriğinde yer alan bölümlendirmeler ile daha önce yapılmış bir çalışmanın kategorileri (Sezgin, 2011a) yol gösterici olmuştur. Buna göre içerik analizinde kullanılan kategoriler “derginin içindekiler kısmında yer alan bölümler ile sayfa ve yüzde dağılımları, derginin sağlık ve sağlıklı yaşam tarzı önerileri kapsamına giren haberlerin sayfa ve yüzde dağılımları, sağlık ve sağlıklı yaşam tarzı önerilerine ilişkin haber sayıları ve haberlerde kaynak kullanımı, dergide yer alan reklamların kategorik ve yüzde dağılımları” olarak belirlenmiştir.
BULGULAR VE YORUM
a) Dergilerin genel değerlendirilmesi
Araştırmada incelenen dergilere ilişkin genel bir değerlendirme yapıldığında, bir yıllık süre zarfında yer alan 12 derginin her sayısında toplam 116 sayfanın olduğu görülmektedir. 116 sayfaya ön ve arka kapak da dâhil edilmekte ve ön kapak “1” numaralı sayfa olarak kabul edilip, sonra diğer sayfaların numaralandırılmasına geçilmektedir. 
Dergilerin içerikleri incelendiğinde, genel akışın her dergide aynı olduğu gözlemlenmektedir. Dergilerde ön kapaktan sonra editör sayfası, sonrasında ise içindekiler kısmı yer almaktadır. İçindekiler kısmı, derginin kapsamının genel olarak görülmesi açısından oldukça önemlidir. Buna göre öncelikli olarak içindekiler sayfaları incelenmiş ve her sayıda içindekiler bölümlerinin birbirleri ile uyum içinde olduğu görülmüştür. Derginin içindekiler bölümünde yer alan kategorilendirmelere bakıldığında, “Fitness, Egzersiz, Beslenme, Diyet, Yaşam, Sağlık, Güzellik, Estetik, Moda, Cinsellik, İlişki” ile “Bu Ay Kapakta” başlıklandırmalarının olduğu görülmektedir. Ancak incelenen bazı sayılarda nadir olmakla birlikte, bebeklerin özel olarak konu edildiği “Baby&Kids” bölümlerinin olduğu dikkati çekmiştir. Bazı sayılarda ise “Psikoloji” ve “Diş Dosyası” adı altında bölümlerin olduğu görülmüştür. Ancak bu bölümler sağlık kapsamına giren haberler içerdiğinden, burada yer alan haberler sağlık bölümleri altında değerlendirilmekte ve kodlanmaktadır. 
İçindekiler bölümleri incelendiğinde dikkat çeken bir diğer unsur ise, derginin her sayısında “Her ay” başlığı altında bir bölümün olmasıdır. Bu bölümde “Ajanda, Beslenme Raporu, Sağlık Raporu, Vitamin Raporu, Fitness Raporu, Yeniler, Bize Sorun ve Kültür Sanat” bölümleri yer almaktadır. Bazı aylarda ise bu bölüm kapsamında, Ebru Şallı’ya ayrılan bir bölümün olduğu da dikkat çekmektedir.
Tablo 1. Dergide yer alan bölümlerin sayfa sayılarına göre dağılımı
SAĞLIK
FİTNESS / EGZERSİZ
BESLENME / DİYET
ESTETİK / GÜZELLİK
İLİŞKİ / CİNSELLİK
YAŞAM / MODA
REKLAM
DİĞERLERİ
TOPLAM
Kasım 2014
8
3
22
15
6
19
33
10
116
Aralık 2014
10
7
28
16
6
15
22
12
116
Ocak 2015
14
16
24
20
6
8
13
15
116
Şubat 2015
18
12
18
7
8
16
20
17
116
Mart 2015
12
12
19
18
4
12
25
14
116
Nisan 2015
16
13
20
11
3
11
28
14
116
Mayıs 2015
9
10
17
9
6
10
36
19
116
Haziran 2015
8
11
19
9
8
20
29
12
116
Temmuz 2015
18
10
21
13
8
16
15
15
116
Ağustos 2015
11
13
22
15
8
22
15
10
116
Eylül 2015
10
15
19
14
8
13
25
12
116
Ekim 2015
13
7
18
13
7
12
29
17
116
Toplam
147
129
247
160
78
174
290
167
1392
Dergilerin genel değerlendirmesi yapıldığında, derginin içindekiler bölümünde yer alan kategorilendirmeler de dikkate alınarak bir kodlamaya gidilmiş ve öncelikli olarak konulara göre bölümlerin sayfa dağılımları analiz edilmiştir. Tablo 1. konuların dağılımını, sayfa sayıları üzerinden göstermektedir. Kodlamalar yapılırken benzer ya da yakın olduğu düşünülen konular, tek bir kategori altında kodlanmıştır. Buna göre derginin içeriği, “sağlık, fitness/egzersiz, beslenme/diyet, estetik/güzellik, ilişki/cinsellik, yaşam/moda ve reklam” genel kategorilerine ayrılmış ve kodlamalar bu kategorilere uygun bir biçimde yapılmıştır. Aynı zamanda her sayıda yer alan “Beslenme ve Vitamin Raporu” bölümleri ilişkili oldukları beslenme/diyet, “Sağlık Raporu” sağlık, “Fitness Raporu” fitness/egzersiz bölümleri altında kodlanmıştır. “Yeniler” bölümü ise, piyasaya yeni çıkan güzellik ürünlerinin tanıtımına ilişkin bir bölüm olduğundan dolayı “estetik/güzellik” kategorisi altında kodlanmıştır.
Kodlamada yer alan diğer kategorisi ise editör sayfası ile içindekiler sayfaları da dâhil olmak üzere, “Ajanda, Kültür Sanat, Bize Sorun, Haberler” ile varsa “Baby&Kids” ile “Ebru Şallı” bölümlerini içermektedir. Aynı zamanda düzenli bir biçimde dergide yer almayan ama bazı sayılarda ortaya çıkan çeşitli başlıklar ise, konusu ve içeriği itibariyle, kodlayıcılarında hemfikir olma şartı da aranarak, en uygun görünen kategori altında değerlendirilmiştir.
Bir dergide yer alan konuların sayfalara göre dağılımı ile konulara dergide ayrılan yerin genele göre oranı, o konuya verilen önem açısından önemli bir veri olabilmektedir. Tablo 1. incelendiğinde, her ay düzenli olarak, her kategoriye ilişkin haber yapıldığı görülmektedir. Ancak tüm konular arasında bir yıl üzerinden bir inceleme yapıldığında dergide, en çok reklamlara yer verildiği dikkat çekmektedir. Buna göre bir yıllık süre zarfında toplam 1392 sayfanın 290 sayfası reklama ayrılmıştır. Konular  üzerinden bakıldığında ise bir yıllık süreçte 247 sayfa ile en çok “beslenme/diyet” haberlerine, 174 sayfa ile ikinci olarak “yaşam/moda” haberlerine ve 160 sayfa ile üçüncü olarak “estetik/güzellik” haberlerine yer verildiği görülmektedir. “Sağlık” haberlerine ise toplam 1392 sayfanın sadece 147 sayfasında yer verilmektedir. Genel toplamda ise 78 sayfa ile en az sayfanın, “ilişki/cinsellik” kategorisine ayrıldığı görülmektedir.
             Grafik 1. Dergide yer alan bölümlerin bir yıllık zaman zarfında sayfa sayıları üzerinden yüzdelere göre dağılımı

Grafik 1. ise dergide yer alan konuların yüzde dağılımlarını göstermektedir. Buna göre % 21 ile reklamlar, dergide en çok yer alan kategori olmaktadır. Reklamların ardından ise % 18 ile “beslenme/diyet”, % 12 ile “yaşam/moda”, % 11 ile “sağlık” ile “estetik/güzellik” haberleri gelmektedir. Ancak diğer kategorisi altında kodlanan haberler de, % 12’lik bir pay ile “yaşam/moda” haberleri ile aynı oranda dergide yer bulmaktadır. Dergide en az yer alan haberlerin ise % 6 ile “ilişki/cinsellik” haberleri olduğu görülmektedir.
b) Sağlık haberlerine ve sağlıklı yaşam tarzı önerilerine ilişkin değerlendirme
Çalışmanın başında da açıklandığı gibi sağlık ile sağlıklı yaşam önerileri kavramları birbirleriyle ilişkili ancak birbirinden farklı kavramlardır. Buna göre analiz kapsamında sağlık haberleri ile sağlıklı yaşam tarzına ilişkin haberler, farklı kategoriler olarak ele alınarak kodlanmıştır. Sağlık haberlerinin kapsamı net iken, sağlıklı yaşam tarzına ilişkin haberler çeşitlilik göstermektedir. Sağlıklı yaşam tarzına ilişkin kodlamalar yapılırken, önceden de belirtildiği gibi, çalışmanın amacı ve derginin içindekiler bölümündeki sınıflandırmalar ile Sezgin’in (2011a) kendi çalışmasındaki kodlamalar referans alınmıştır. Bu açıdan bakıldığında sağlıklı yaşam tarzı önerileri altında “fitness ve egzersiz, diyet ve beslenme, estetik ve güzellik ile ilişki ve cinsellik” haberleri kodlanmıştır.
       
   Tablo 2. Bir yıllık süreçte dergide sağlık ve sağlıklı yaşam tarzı önerileri bölümlerin sayfa dağılımı
SAĞLIK
SAĞLIKLI YAŞAM TARZI ÖNERİLERİ
DİĞER SAYFALAR
Kasım 2014
8
46
62
Aralık 2014
10
57
49
Ocak 2015
14
66
36
Şubat 2015
18
45
53
Mart 2015
12
53
51
Nisan 2015
16
47
53
Mayıs 2015
9
42
65
Haziran 2015
8
47
61
Temmuz 2015
18
52
46
Ağustos 2015
11
58
47
Eylül 2015
10
56
50
Ekim 2015
13
45
58
TOPLAM
147
614
631
Tablo 2. bir yıllık süre zarfında, sağlık ve sağlıklı yaşam tarzı önerilerine ilişkin bölümlerin sayfa dağılımlarını vermektedir. Buna göre sağlık kategorisinde 18 sayfa ile en fazla sayfaya, Şubat 2015 ile Temmuz 2015 aylarında rastlanmaktadır. 8 sayfa ile en az sayfaya ise, Kasım 2014 ile Haziran 2015 aylarında rastlanmıştır. Bir yıllık sürede toplam 147 sayfa ayrılan sağlık haberlerinin aylık ortalamasının, 12 sayfaya denk geldiği söylenebilinir. Bu açıdan her aya ilişkin dağılımın, yaklaşık olarak ortalamaya yakın seyrettiği düşünülmektedir.
Sağlıklı yaşam tarzı önerilerine ilişkin haberlerin sayfa dağılımlarına bakıldığında ise, 66 sayfa ile en çok Ocak 2015, 42 sayfa ile de en az Mayıs 2015 ayında sağlıklı yaşam önerilerine yer verildiği görülmektedir. Bir yıllık sürede toplam 614 sayfa ayrılan sağlıklı yaşam tarzı önerlerinin aylık ortalamasının, 51 sayfaya denk geldiği söylenebilir. Aynı şekilde aylık dağılımın, ortalamaya yakın bir biçimde seyrettiği düşünülmektedir.  
Tablo 3. Bir yıllık süreçte dergide sağlık ve sağlıklı yaşam tarzı önerileri bölümlerin sayfa sayılar üzerinden yüzde dağılımı
SAĞLIK
SAĞLIKLI YAŞAM TARZI ÖNERİLERİ
Kasım 2014
% 6,89
% 39,65
Aralık 2014
% 8,62
% 49,13
Ocak 2015
% 12,06
% 56,89
Şubat 2015
% 15,51
% 38,79
Mart 2015
% 10,34
% 45,68
Nisan 2015
% 13,79
% 40,51
Mayıs 2015
% 7,75
% 36,2
Haziran 2015
% 6,89
% 40,51
Temmuz 2015
% 15,51
% 44,82
Ağustos 2015
% 9,48
% 50
Eylül 2015
% 8,62
% 48,27
Ekim 2015
% 11,2
% 38,79


Tablo 3. ise bir yıllık süre zarfında dergide yer alan sağlık ve sağlıklı yaşam tarzı önerilerine ilişkin bölümlerin yüzdelik dağılımlarını vermektedir. Buna göre %15,51 oran ile Şubat ile Temmuz 2015 ayları en çok, % 6,89 oran ile Kasım 2014 ile Haziran 2015 ayları en az  sağlık konularına yer verilen aylar olmuşlardır. Sağlıklı yaşam tarzı önerilerine bakıldığında ise, %56,89 ile en çok 2015 yılının Ocak ayında, %36,2 ile de en az 2015 yılının Mayıs ayında bu bölümlere yer verildiği görülmektedir.  
Grafik 2. Dergide yer alan sağlık ve sağlıklı yaşam tarzı önerilerine ilişkin haberlerin toplamının yüzdelere göre dağılımı


           
Grafik 2.de ise görüldüğü gibi tüm sayfaların dağılımı içerisinde, sağlık sayfalarına %11 oranında yer verilirken, %44 oranında sağlıklı yaşam tarzı önerilerine yer verilmektedir. Tüm bu kategoriler dışında kalan ve diğer kategorisi altında toplanan sayfalar ise %45’lik bir orana denk gelmektedir. Bu açıdan bakıldığında sağlık sayfalarının oransal açıdan oldukça düşük olduğu, sağlıklı yaşam tarzı önerileri ile diğer sayfaların oranlarının ise neredeyse aynı olduğu dikkati çekmektedir.  
c) Kaynak kullanımına ilişkin analiz
Belirli konular çerçevesinde haber yapmak, konuya ilişkin uzman görüşüne başvurmayı gerekli kılmaktadır. Özellikle sağlığa ilişkin haberler, bilimsel ve tıbbi bir bilginin parçası olarak uzmanların görüşlerine yer vermeyi gerektirmektedir. Bu açıdan, sağlık söz konusu olduğunda uzman görüşünün göz ardı edilmemesine dikkat edilmesi ve kaynak kullanımına ayrıca önem verilmesi gerekmektedir. Aynı şekilde sağlıklı yaşam tarzı önerilerinin, belirli uzmanlara ve kaynağa dayandırılarak yapılması da önemli görülmektedir. Bireylerin sağlığını etkileme potansiyeli olabilecek her haberin kaynağının belirtilmesi, yayıncılık açısından önemli bir etik unsur olarak görülebilir. Bu nedenle yapılan haberlerde kaynak kullanımına ilişkin bir analize gidilmiş ve haberlerin kaçta kaçının kaynak gösterilerek yapıldığı incelenmiştir. Tablo 4. bir yıllık süre zarfında aylara ve kategorilere göre dağılımları, yapılan haber sayıları[1]ve haberlerin kaçında kaynak kullanıldığı açısından sunmaktadır.


Tablo 4. Dergide yer alan haberlerde haber sayıları ve kaynak kullanımının aylara ve kategorilere göre dağılımı
SAĞLIK
FİTNESS / EGZERSİZ
BESLENME / DİYET
ESTETİK / GÜZELLİK
İLİŞKİ / CİNSELLİK
Kasım 2014
7 haber
4 kaynak
6 haber
1 kaynak
14 haber
4 kaynak
11 haber
4 kaynak
2 haber
1 kaynak
Aralık 2014
9 haber
5 kaynak
7 haber
3 kaynak
14 haber
6 kaynak
9 haber
3 kaynak
2 haber
1 kaynak
Ocak 2015
9 haber
5 kaynak
9 haber
2 kaynak
15 haber
5 kaynak
10 haber
4 kaynak
2 haber
1 kaynak
Şubat 2015
9 haber
9 kaynak
7 haber
3 kaynak
13 haber
4 kaynak
6 haber
2 kaynak
2 haber
2 kaynak
Mart 2015
9 haber
6 kaynak
8 haber
2 kaynak
12 haber
6 kaynak
8 haber
2 kaynak
1 haber
1 kaynak
Nisan 2015
9 haber
9 kaynak
9 haber
3 kaynak
12 haber
7 kaynak
7 haber
5 kaynak
1 haber
1 kaynak
Mayıs 2015
6 haber
5 kaynak
9 haber
2 kaynak
12 haber
9 kaynak
7 haber
1 kaynak
2 haber
2 kaynak
Haziran 2015
6 haber
6 kaynak
9 haber
4 kaynak
14 haber
4 kaynak
5 haber
1 kaynak
2 haber
2 kaynak
Temmuz 2015
9 haber
6 kaynak
10 haber
2 kaynak
13 haber
6 kaynak
8 haber
3 kaynak
2 haber
2 kaynak
Ağustos 2015
7 haber
4 kaynak
9 haber
4 kaynak
14 haber
6 kaynak
7 haber
3 kaynak
2 haber
2 kaynak
Eylül 2015
6 haber
4 kaynak
10 haber
1 kaynak
14 haber
7 kaynak
6 haber
1 kaynak
2 haber
2 kaynak
Ekim 2015
10 haber
7 kaynak
6 haber
1 kaynak
14 haber
4 kaynak
7 haber
4 kaynak
2 haber
2 kaynak
TOPLAM
96 haber
70 kaynak
99 haber
28 kaynak
161 haber
68 kaynak
91 haber
33 kaynak
22 haber
19 kaynak
Tablo 4. de görülebileceği gibi “sağlık” kategorisi altında toplam 96 haber yapılmakla birlikte bunların 70 tanesinde kaynak kullanılmıştır. Haber sayısına göre kaynak kullanım oranının oldukça yüksek olduğu görülmektedir. Buna göre, neredeyse her habere bir kaynak (0.72 oran ile) kullanıldığı söylenebilir. Bu durum derginin, sağlık haberlerinde kaynak kullanımına özen gösterdiğini sonucuna varılmasına neden olabilmektedir. Sağlık kategorisinde dikkat çeken bir unsur ise, bazı aylarda her haberde kaynak kullanılmasıdır. Buna göre Şubat-Nisan-Haziran 2015 aylarında haber sayısı ile kaynak sayıları birbirine eşittir. Bu durum aynı şekilde, sağlık haberi yaparken kaynak kullanımına dikkat edildiğinin diğer bir göstergesi sayılabilmektedir.
Diğer kategorilere bakıldığında ise 99 haberin yer aldığı “fitness/egzersiz” kategorisinde 28, 161 haberin yer aldığı “beslenme/diyet” kategorisinde 68, 91 haberin yer aldığı “estetik/güzellik” kategorisinde 33, 22 haberin yer aldığı “ilişki/cinsellik” kategorisinde ise 19 haberde kaynak kullandığı görülmektedir. Buna göre” ilişki/cinsellik” kategorisi haricinde diğer kategorilerde, oldukça düşük oranlarda kaynak kullanıldığı söylenmektedir. “İlişki/cinsellik” kategorisinde neredeyse her haberin kaynağı bulunurken (0,86 oran ile) diğer kategorilerde bu oranlar oldukça düşüktür. Bu açıdan bakıldığında “fitness/egzersiz” kategorisinde yaklaşık 3,5 haberin birinde (0,28 oran ile), “beslenme/diyet” kategorisinde 2,5 haberin birinde (0,42 oran ile), “estetik/güzellik” kategorisinde ise 3 haberin birinde (0,36 oran ile) kaynak kullanıldığı görülmektedir. 
Sağlıklı yaşam tarzı önerileri kapsamında bakıldığında ise toplamda 373 haberin 148 tanesinde kaynak kullanıldığı görülmektedir. Yaklaşık her 2,5 haberde bir kaynak kullanılmaktadır ancak bu oran kaynak kullanımı açısından oldukça düşük bir oran olarak değerlendirilebilir.
d) Dergide yer alan reklamlara ilişkin analiz
Dergide yer alan reklam bölümleri de ayrıca analiz edilmiş ve reklamlar belirli kategorilere ayrılarak incelenmiştir. Buna göre çalışma kapsamında belirlenen esas kategoriler ışığında, reklamlarda da bir kategorilendirme yapılmış ve reklamlar “sağlığa ilişkin reklamlar, fitness ve egzersize ilişkin reklamlar, beslenmeye ilişkin reklamlar” ile “güzellik ürünlerine ilişkin reklamlar” olarak ayrılmıştır. Tüm bu reklam kategorileri dışında kalan reklamlar ise “diğer” kategorisi altında kodlanmıştır.
Kodlamalara çok genel olarak bakıldığında sağlığa ilişkin reklamlar kategorisinde hastaneler, sağlık merkezleri, dernekler ya da vakıflar ile sağlık ürünleri kodlanmıştır. Fitness ve egzersiz kategorisinde, her türlü spor malzemesi ile spor salonları reklamları, sporcu takviyeleri ile spor etkinliklerine ilişkin duyuru niteliğindeki reklamlar kodlanmıştır. Beslenmeye ilişkin reklamlarda ise gıdalara yönelik her türlü reklam kodlanırken, güzellik ürünlerine ilişkin reklamlarda, zayıflama ürünlerinden, kremlere, anti-aging (yaşlanma karşıtı) ürünlerden saç ve cilt bakım ürünlerine, yağlara kadar çeşitli makyaj ve güzellik ürünü reklamları kodlanmıştır.
Reklamlar ile ilgili belirtilmesi gereken bir diğer unsur ise, bazı reklamların birden fazla sayfada yer almasıdır. Örneğin bazı reklamlar iki tam sayfayı kaplayabilmektedir. Buna göre reklamlar söz konusu olduğunda, reklam sayıları ile reklama ayrılan sayfa sayıları farklılık gösterebilmektedir. Ancak analiz kapsamında dikkate alınan reklam sayfa sayıları değil, reklam sayılarıdır.
Tablo 5. Reklamların aylara ve reklam kategorilerine göre dağılımı
Sağlığa ilişkin reklam
Fitness ve egzersize ilişkin reklam
Beslenmeye ilişkin reklam
Güzellik ürünlerine ilişkin reklam
Diğerleri
AYLIK TOPLAM
Kasım 2014
6
4
5
8
10
33
Aralık 2014
2
1
3
7
8
21
Ocak 2015
1
2
4
1
5
13
Şubat 2015
2
3
3
5
7
20
Mart 2015
4
2
2
9
7
24
Nisan 2015
3
3
4
9
9
28
Mayıs 2015
2
5
1
12
13
33
Haziran 2015
2
4
2
6
10
24
Temmuz 2015
–
2
1
4
8
15
Ağustos 2015
–
1
1
6
8
16
Eylül 2015
1
6
2
8
7
24
Ekim 2015
3
5
3
6
11
28
KATEGORİK TOPLAM
26
38
31
81
103
279


Tablo 5. reklamların aylara ve kategorilere göre dağılımını vermektedir. Buna göre toplamda en çok reklamın, 81 reklam ile güzellik ürünleri kategorisinde olduğu görülmektedir. Sonrasında ise 38 reklam ile fitness ve egzersize yönelik reklamlar, 31 reklam ile beslenmeye ilişkin reklamlar gelmektedir. Kategoriler arasında en az reklama ise, 26 reklam ile sağlığa ilişkin reklam kategorisinde rastlanmaktadır.
Reklam sayılarının aylara göre dağılımına bakıldığında ise Temmuz ve Ağustos 2015 aylarında sağlık alanında hiç reklama rastlanmadığı görülmektedir. Bunun dışında kalan diğer kategorilerde ise, her ay en az bir tane olmak koşulu ile reklamlara yer verildiği dikkat çekmektedir. Bunların yanı sıra fitness ve egzersiz ile beslenme ve güzellik ürünlerine ilişkin reklamlar, sağlıklı yaşam tarzı önerileri reklamları olarak da ele alınmaktadır.
Grafik 3. Dergide yer alan sağlık ve sağlıklı yaşam tarzı önerilerine ilişkine reklamların yüzde dağılımları


Grafik 3. reklam kategorilerinin yüzde dağılımlarını göstermektedir. Bu açıdan bakıldığında % 54 oran ile en çok reklamın sağlıklı yaşam önerileri reklamlarına ayrıldığı görülmekte, ikinci sırada ise diğer kategorisinde yer alan reklamların geldiği dikkat çekmektedir. Bunların aksine sağlık reklamlarının sadece % 9’luk bir dilimde yer aldığı ve bu oranın oldukça düşük olduğu görülmektedir. 
e) Diğer bölümlere ilişkin analiz
Analiz kapsamında incelenen dergilerin diğer bölümlerinde ise bazı noktalar dikkat çekmektedir. Buna göre öncelikli olarak okuyuculardan gelen sorulara yer verilen “Bize Sorun” köşesi önemli görülmektedir. Yapılan inceleme sonucunda bu bölümde yer alan tüm soruların uzmanına sorulduğu ve uzmanın adı ile uzmanlık alanı açıkça belirtildikten sonra cevabın yayınlandığı görülmektedir. Buna göre “Bize Sorun” bölümünde her soru, konuyla ilgili uzmanına iletilmekte ve cevaplar açık kaynak belirtilerek yayınlanmaktadır.
İkinci olarak Ebru Şallı’ya ayrılmış olan bölümler dikkat çekicidir. Kasım 2014-Ekim 2015 tarihleri arasında ve bir yıllık süre zarfında analiz edilen dergilerin “Kasım-Aralık 2014” ile “Ocak-Şubat-Mart-Nisan-Mayıs-Haziran-Temmuz 2015” sayılarında bu bölüme rastlanmış ancak “Ağustos-Eylül ve Ekim 2015” sayılarında bölüme rastlanmamıştır. Buna göre analiz edilen 12 ayın 9 tanesinde Ebru Şallı bölümü bulunurken, 3 tanesinde bu bölüm bulunmamaktadır. Ebru Şallı’ya ait olan bu bölümler incelendiğinde ise, genel olarak bölümlerin 2 sayfada yer aldığı ve egzersiz, bakım ile beslenme önerilerine sayfada yer verildiği görülmektedir. Burada dikkat çeken bir başka unsur ise, yazarın kendi kişisel önerilerine yer vermesi, herhangi bir başka kaynağa başvurmamasıdır. Buna göre bu bölüm, mankenlikten gelerek spor ve beslenme gibi konulara ilgi göstermeye başlayan yazarın, daha çok kendi kişisel deneyimlerini aktardığı bir bölümdür. Ancak bölümün içeriği açısından bakıldığında doğrudan herhangi bir sağlık haberine rastlanmamış ve konunun belirtilen çerçevelerin dışına çıkmadığı görülmüştür. Bu açıdan Ebru Şallı’nın yazılarının daha çok sağlıklı yaşam tarzı önerilerine ilişkin haberler içerdiğini söylemek mümkündür.
Son olarak ise, nadir olmakla birlikte bazı sayılarda bebek bakım bölümlerinin olduğu görülmüştür. Bu bölümlerde bebek sağlığı, bebek bakımı, bebek ürünleri gibi konularda tavsiyeler verilmekte ve çeşitli bebek ürünlerinin reklamları yapılmaktadır. Ancak çalışma kapsamına girmediğinden dolayı bu bölümler detaylı olarak analiz edilmemiştir.
6. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Günümüz toplumlarında sağlık önem kazanmakla birlikte, kaliteli bir yaşamın sırrı da ilgi çeken bir konu olarak gündeme gelmektedir. Buna göre günümüzde sağlık, bedensel ve fiziksel, hastalık ya da sakatlık olmamasının ötesinde daha çok beden üzerinden tasarlanan bir yaşam biçimi formuna dönüşmüştür. Bu açıdan bakıldığında tarihsel süreçte doğal kabul edilen pek çok yaşamsal döngü bugün, tıbbi birer sorun olarak görülmektedir. Yaşamın tıbbileştirilmesine ve sağlığın endüstrileşmesine bağlı olarak, sağlığın kapsamında yaşanan bu dönüşümler, medya aracılığıyla da açıkca görülmektedir. Buna göre medya, bir yandan sağlığın kapsamında yaşanan dönüşümde etkili bir rol oynamakta, bir yandan da bu dönüşümün kamuoyuna aktarılmasında aracı bir görev üstlenmektedir. Sağlığın herkesi ilgilendiren bir konu olmasından dolayı, medyanın sağlık konularına ilgisi yadsınamaz bir gerçektir. Günümüzde televizyonlarda, gazetelerde, dergilerde, sosyal medyada sağlığa ve sağlıklı yaşam tarzına yönelik çok sayıda içeriğe rastlanmaktadır. Özellikle belirli hedef kitlelere yönelik yayınlarda da, sağlığın ve yaşam kalitesini arttırmaya yönelik sağlıklı yaşam tarzı önerilerinin sıklıkla yer aldığını söylemek mümkündür. Bu yayınların başında ise, kadınlara yönelik dergiler gelmektedir. Sağlığı ve sağlıklı yaşam önerlerini, popüler kültürün de bir parçası olan ve bedensel bir iyilik hali için daha çok tüketime teşvik eden kadın dergileri üzerinden incelemenin önemli olduğu düşünülmektedir.
Kadının bedeni, güzelliği, estetik ve bakımlı olması, tüketim açısından önemli bir öğe olması gibi pek çok tartışma da dikkate alındığında sağlık ile kadın bedeni üzerinde kurulan ilişki daha da anlaşılır olmaktadır. Aynı zamanda, sağlığın kadın dergilerinde nasıl sunulduğunun incelenmesi, medya ve sağlık arasındaki ilişkinin ortaya konulması açısından da önemli görülmektedir. Bu nedenle sağlığın kadın dergilerinde nasıl yer aldığını, kendisini “sağlıklı yaşam dergisi” olarak tanımlayan Formsanté dergisi üzerinden inceleyen bu çalışma sonuçları, derginin sağlık haberinden daha çok sağlıklı yaşam önerisi olarak kavramsallaştırılan fitness, spor, beslenme, diyet, güzellik, estetik, bakım, cinsellik gibi konulara yer verdiğini ortaya koymaktadır. Buna göre dergi, sağlıkla ilişkili olduğu düşünülen yaşam tarzı önerilerine yer vermekte ve sağlık haberleri bu haberlere göre daha geri planda kalmaktadır. Sağlık haberleri özelinde ise derginin uzman bilgisi aktarımına ve kaynak kullanıma dikkat ettiği gözlemlenmektedir. Tıbbi bilimsel bilginin gündelik hayat bilgisi gibi sunulmasının ve kaynak gösterilmemesinin, habercilik açısından önemli bir sorun olduğu kabul edilmektedir. Buna göre derginin konulara uygun kaynaklara gönderme yapması, önemli bir sonuç olarak değerlendirilebilir. Özellikle sağlık haberlerinde kaynak kullanıma dikkat edildiği ortaya konulmuştur. Bunların yanı sıra dergide yoğun bir biçimde reklamlara yer verildiği tespit edilmiş, dergide yer alan reklamların ise, derginin içeriğini belirleyen kategoriler ile uyum içinde olduğu dikkati çekmiştir. Buna göre beslenme, spor ve estetik gibi konulara yer verilen dergide, reklamların konular ile uyumlu olduğu görülmüştür. Dergide yer alan reklamların kategorik analizleri araştırma kapsamında sunulmuştur.
Sonuç olarak, medyanın ve özellikle de popüler yayınların önemli bir parçası olan kadın dergilerinin sağlığın kapsamının belirlenmesinde ve yaşamın tıbbileştirilmesinde etkisi önemli görülmektedir. Dergilerden aktarılan bilgiler, hedef kitlelerin konuya bakış açısını ve algısını etkileyebilmektedir. Bu nedenle dergilerde, sağlık haberlerinden ziyade sağlıkla ilişkili olarak sunulan yaşam tarzı önerileri ve kaliteli yaşamın sırları, kamuoyunun sağlığa yönelik bakış açısı üzerinde de belirleyici olabilmektedir. Bunların ışığında medya araçlarında sağlığın sunumunun incelenmesinin, sağlığın ticarileşmesi ve tıbbileştirme süreçlerinin de anlaşılması açısından yol gösterici olacağı düşünülmektedir.
KAYNAKÇA
ATİLLA, G. & İŞLER, DİDAR, B. (2012). “Tüketim Nesnesi Olarak Sağlıklı Olma Kültürü (Healthism) Üzerine Nitel Bir Ön Çalışma” Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 34, Aralık, 221-230.
BaudrIllard, J. (2008). Tüketim Toplumu, (çev.) H.Deliceçaylı ve F.Keskin, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
BRUNNER, BRIGITTA, R. & HUBER, LARISA,  R .B. (2010). “101 ways to improve health reporting: A comparison of the types and quality of health information in men’s and women’s magazines”, Public Relations Review, 36: 84-86.
BÜYÜKBAYKAL, C. I. (2007). “Medyada Kadın Olgusu” İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, Sayı 28: 19-30.
CİRHİNLİOĞLU, Z. (2012). Sağlık Sosyolojisi, Ankara, Nobel Yayın.
CONLIN, L. & BISSELL, K. (2014). “Beauty Ideals in the Checkout Aisle: Health-Related Messages in Women’s Fashion and Fitness Magazines” Journal of Magazine & New Media Research, Vol. 15, No. 2, Summer, 1-19.
CONRAD, P. (2007). The Medicalization of Society, Baltimore, Maryland: The Johns Hopkins University Press.
ÇINARLI, İ. (2008). Sağlık İletişimi ve Medya, Ankara, Nobel Yayın.
DEMEZ, G. (2012). “Medyada Yeni Sağlık Anlayışları ve Kadın Bedeninin Temsili”. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 1: 512-532.
GIET, S. (2006). Özgürleşin! Bu Bir Emirdir Kadın ve Erkek Dergilerinde Beden, İstanbul: Dharma.
GÜR, GÜLTÜVİN, E. (2010) “Dezenformasyona Uğratılan Bir Sosyal Hak Olarak Sağlık” II. Sosyal Haklar Ulusal Sempozyumu, Denizli, 4-6 Kasım, 299-315.
ILLICH, I. (2011). Sağlığın Gaspı, (çev. Süha Sertabiboğlu), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
KAYA, Ş. Ş.  (2011). “Televizyonda Kadın, Sağlık ve Hastalık”, Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, Cilt. 14, Sayı. 2, Güz, 118-150.
KEAN, L., PRIVIDERA, L., HOWARD, J. W., GATES, D. (2014). “Health, Weight, and Fitness Messages in Ebony and Essencce: A Framing Analysis of Articles in African American Women’s Magazines, Journal of Magazine & New Media Research, Vol. 15, No. 1, Spring, 1-25.
KREPS, GARY, L., THORNTON, B. C. (1992). Health Communication: Theory & Practice, Illinois, Waveland Press.  
MOYER, A., GREENER, S., BEAUVAIS, J., SALOVEY, P. (1995). “Accuracy of Health Research Reported in the Popular Press: Breast Cancer and Mammography” Health Communication, 7(2): 147-161.
NAIDOO, J. & WILLS, J. (2009). Foundations for Health Promotion, 3rd Edition, Bailliere Tindall.
OKAY, A. (2014). Sağlık İletişimi, İstanbul, Derin Yayınları.
OLGUNDENİZ S. S. & ÇATALCALI, A. (2011). “Dergi Kapaklarında Kullanılan Haber Başlıklarının Dili ve Söylemi: Diyet ve Moda Haberleri Aracılığıyla Oluşturulan Kadın Kimlikleri”, Selçuk İletişim, 7, 1, 174-191.
SCHWITZER, G., MUDUR, G., HENRY, D., WILSON, A., GOOZNER, M., SIMBRA, M. vd. (2005). “What Are the Roles and Responsibilities of the Media in Disseminating Health Information?” Plos Medicine, July, Volume 2, Issue 7, 576-582.
SEZGİN, D. (2011a). Tıbbileştirilen Yaşam Bireyselleştirilen Sağlık, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
SEZGİN, D. (2011b). “Yaşam Tarzı Önerileri Bağlamında Sağlık Haberlerinin Analizi” Ankyra: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(2): 52-78.
SEZGİN, D. (2012). “Medyada Sağlık Sunumları”, Uluslararası Sağlığın Geliştirilmesi ve İletişimi Sempozyumu, 11-13 Nisan 2011, İstanbul, Bakanlık Yayın No. 883, Ankara: Erek Ofset, 2012, 61-62.
TORUK, İ., GÜRAN, S. & SİNE, R. (2013). “Boş Zaman Aktivitelerinin Toplumsal Cinsiyet Ekseninde Medyada Temsili” Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 33: 301-324.
WORLD HEALTH ORGANIZATION (1998) “Health Promotion Glossary”, WHO/HPR/HEP 98.1 http://www.who.int/healthpromotion/about/HPR%20Glossary%201998.pdf [Erişim Tarihi: 01.10.2015].
WORLD HEALTH ORGANIZATION (WHO), “WHO Definition of Health”, http://www.who.int/about/definition/en/print.html [Erişim Tarihi: 01.10.2015].
ZOLA, IRVING, K. (1994). “Sağlık ve Köreltici Tıp”, Profesyoneller İktidarı, İstanbul, Pınar Yayınları, 45-71.


[1]Daha önceki analiz bölümlerinde sayfalar üzerinden bir inceleme gerçekleştirilmiştir ancak bu bölümde, haber sayıları üzerinden bir analiz yapılmaktadır. Haber ile sayfa sayıları farklılık göstermektedir. Bunun ise en temel nedeni, bir haberin birden fazla sayfada yer alabilmesidir. Bu konuda herhangi bir karışıklık yaşanmaması için haber sayıları ile sayfa sayıları vurgularına dikkat edilmelidir.

Bunlar da hoşunuza gidebilir...